Politika Geliştirirken Dikkate Alınması Gereken Önemli Noktalar

Bu bölüm etkin bir fonlayıcı politikası için ele alınması gereken başlıca hususları tartışmaktadır.

En etkin politika hakemli araştırmalar için anında zorunlu kendi kendine arşivleme politikasıdır. Böyle bir politika araştırmacıların tüm hakemli araştırmaları (dergi, konferans makaleleri, kitaplar/monografiler) yayına kabul edildikten hemen sonra uygun bir arşivde, tercihen çalıştıkları araştırma kurumunun arşivinde depolamalarını gerektirir. Yayıncı ambargosu süresi yoksa (6 aya kadar ve sosyal ve insani bilimlerde 12 aya kadar) materyaller anında erişime açılır.  Fon sağlayıcı açık erişim politikası telif hakkı ve lisanslandırmaya değinmeli, düzenlemeleri açıklamalı ve araştırmacılara konuyla ilgili bilgi kaynakları hazırlamalıdır.

Zorunlu politika. Gönüllü politikaların tersine zorunlu politikalar etkin destek, savunuculuk ve e-altyapı sistemi ile birlikte sunulursa daha yüksek uyum oranlarıyla sonuçlanır. Araştırmacıların çalışmalarını kurumsal arşivde depolamaları ve tam metinlerini mümkünse hemen, yayıncıların ambargoları varsa 6 aydan geç olmamak üzere ya da sosyal ve insani bilimlerde 12 aya kadar bir sürede, erişime açmaları şart koşulmalıdır. Fonlayıcılar politikaya uyum oranlarını denetlemeli ve uyulmama durumu ileride fon sağlama yetenekleri ile ilişkilendirilmelidir (yazarlar ve/ya da kurumlar için).

Kendi kendine arşivleme politikası (= yeşil açık erişim).  Kendi kendine arşivleme yazarın çalışmasını nerede yayımlayacağını seçme özgürlüğüne karışmaz. Aksine, kendi kendine arşivleme, personeli tarafından üretilen araştırmaların yönetiminde kullanmak için e-altyapılara (arşivler gibi) zaten yatırım yapmış olan araştırma kurumlarının yeteneklerini güçlendirir. Bu nedenle araştırma fonlayıcılarının kendi kendine arşivleme etkinliğini açık erişim politikalarına ekleyerek teşvik etmeleri uygundur. Araştırma fonlayıcıları belli bir arşivde, yazarın çalıştığı araştırma kurumunun arşivinde ya da konu temelli bir arşivde, depolamayı şart koşmalıdır.

Arşivler yoluyla açık erişimi zorunlu hale getirmekle aynı anda araştırma fonlayıcıları açık erişim yayıncılığı da teşvik edebilirler. AFK’ler açık erişim yayıncılığı teşvik etmek için açık erişim yayınlarının (makaleler ve kitaplar) Makale İşlem Ücretlerini ödeyebilirler. Açık erişim yayıncılığı belli koşulların ve süreçlerin geliştirilmesini ve konuyla ilgili fon ayrılmasını gerektirir. Ama bu, araştırmacıların açık erişim yayıncılığı denemeleri için getirilen bir önlemdir ve AFK’nin kendi kendine arşivleme politikasıyla ilgili değildir.

Anında kendi kendine arşivleme ve açık erişim. Bir yayının üst verilerinin ve tam metninin kendi kendine arşivlenmesi bir eser hakem denetiminden sonra yayına kabul edilir edilmez (yazarın ya da mümkünse yayıncının son kopyası) zorunlu olmalıdır. Böylece (ambargo şartı yoksa) yayının üst verileri ve yayının kendisi, farklı yayın tarihine bakılmaksızın anında erişilebilir hale gelir. Dahası, yayıncı çıkarlarıyla bir çatışma söz konusu değildir, çünkü arşivlenecek ve herkese açılacak belge yayıncının sürümü değildir. Yayıncı izin verirse yayıncı sürümü de arşivlenebilir. Açık erişim kendi kendine arşivlemeyle aynı anda zorunlu olmalıdır. Fakat yayıncı anında açık erişimi engellerse doğa ve tıp bilimlerinde 6 aya kadar, sosyal ve insani bilimlerde 12 aya kadar (özellikle monografiler için) buna saygı gösterilmelidir. Kurumsal arşivler ambargo süresi dolduktan sonra belgeleri otomatik olarak erişime açacak şekilde programlanmalıdır. Çoğu yayıncı kendi kendine arşivlemeye izin vermektedir. Konuyla ilgili yayıncı politikaları için bkz. http://www.sherpa.ac.uk/romeo/.

Hakemli araştırma. Politika, kapsadığı içerik hakkında açık olmalıdır. Kendi kendine arşivlemenin hedeflediği içerik hakemli araştırmalar -makaleler, konferans bildirileri ve kitaplar/monografiler- olmalıdır. Kitaplar yayınlar içinde ayrı bir kategoridir. Üretimi uzun zaman alır, çoğu zaman yazarlar telif ücreti alırlar ve yayıncılar çoğu kez kitaplara dergilerden daha çok yatırım yaparlar. Bu özellikler kitapları dergi makalelerinden ayırır ve politika koşulları açısından dikkat gerektirir. Bu nedenle AFK’ler kitapların ve kitap bölümlerinin üst verilerini kendi kendine arşivlemeyi zorunlu hale getirmeli, ama kitapların farklı durumu nedeniyle ambargo süresinin 12 aya kadar uzatılmasını düşünmelidir.

Araştırma verileri de önemli bir araştırma çıktısı türü olup, son zamanlardaki açık erişim politika tartışmaları araştırma verilerine yönelmiştir. Araştırma verilerine açık erişim çeşitli yararlar sağlar. Araştırma sonuçlarını doğrulama olanağı ve veri toplama çalışmalarında tekrarı önleyerek tasarruf etme bunlar arasındadır. Bilimsel sonuçların dayandığı verileri açıklama bir düzgün bilimsel ahlak sorunudur. Araştırmacı genelde kendi verilerinin sahibiymiş gibi bir tutum takınmakla birlikte bilimsel veriler duyarlı ve gizli veriler de içerebilir. Buna ek olarak, kamu kaynaklarıyla desteklenen araştırmalar sırasında üretilen verilerin sahibinin kim olduğu konusunda genellikle önemli bir karışıklık vardır. Bilimsel verilerin özel ve farklı doğasını oluşturan tüm bu ögelerden dolayı, bu verilere açık erişim farklı bir politika belgesinde geniş bir biçimde ele alınmalıdır. Bu politikalar formüle edilirken kişisel verilerin yanı sıra duyarlı ve gizli bilgilere de saygı gösterilmelidir. Ama ilk olarak AFK’lerin açık erişim politikaları en azından araştırmacıları yayınlarına dayanak oluşturan verileri uygun arşivlerde depolamaları için teşvik etmelidir (hatta bunu zorunlu hale getirmelidir).